Page 50 - ซอสองสายไทย : ณณฐ วิโย มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี
P. 50
๓๒ ซอสองสายไทย
สำหรับหลักฐานทางโบราณคดีที่เกี่ยวข้องกับเครื่องดนตรีไทยประเภทเครื่องสี
ตระกูล “ซอ” ในสมัยรัตนโกสินทร์ที่สามารถสืบค้นได้ส่วนใหญ่นั้น จะมีปรากฏกล่าวถึงในเอกสาร
ประเภทวรรณคดีไทย บันทึกหรือจดหมายเหตุของชาวต่างชาติ ภาพลายรดน้ำ ภาพจิตรกรรมฝาผนัง
และภาพจิตรกรรมจากสมุดภาพ ปรากฏหลักฐานดังต่อไปนี้
ในบทฉันท์กล่อมช้างพลาย ซึ่งเป็นบทพระนิพนธ์ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่น
ุ
ศรีสุเรนทร์ ที่แต่งขึ้นในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ ได้กล่าวถึง
เสียงของ “ซอ” ซึ่งน่าจะเป็นซอสามสายที่ใช้บรรเลงขับกล่อมช้างในวงขับไม้ ความว่า
“ที่กินก็เปนศุข ที่อยู่ก็สนุกนิ์ ที่นอนก็สบาย
คนประโคมขับกล่อม ไพเราะห์เพราะพร้อม เสียงซอผสานสาย
ควาญคชทั้งหลาย พรั่งพร้อมล้อมราย โบกปัดพัดพาน”
(กรมศิลปากร. ๒๕๒๗ : ๑๓๐)
ในกาพย์เรื่องพระไชยสุริยา ของสุนทรภู่ซึ่งแต่งขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระ
นั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ ก็ได้มีการกล่าวถึงเครื่องดนตรีตระกูล “ซอ” ดังปรากฏความว่า
สมบัติสัตว์มนุษย์ครุฑา กลอกกลับอัปรา
เทวาสมบัติชัชวาล
สุขเกษมเปรมปรีวิมาน อิ่มหนำสำราญ
ศฤงคารห้อมล้อมพร้อมเพรียง
กระจับปี่สีซอท่อเสียง ขับรำจำเรียง
สำเนียงนางฟ้าน่าฟัง
(สุนทรภู่. ๒๕๑๖ : ๙)
จากบันทึกของ ฌัง-บัปติสต์ ปาลเลกัวซ์ (Jean-Baptiste Pallegoix) สังฆนายก
คณะมิซซังโรมันคาทอลิกประจำประเทศสยาม ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
รัชกาลที่ ๔ ซึ่งอาศัยอยู่ในประเทศสยามถึง ๒๔ ปี ได้เขียนหนังสือประวัติศาสตร์เกี่ยวกับ
ประเทศสยามขึ้นในปี ค.ศ. ๑๘๕๔ (พ.ศ. ๒๓๙๗) ชื่อ “Description du Royaume Thai ou Siam
โดย Mgr. PALLEGOIX, Eveque de Mallos, Vicaire apostolique de Siam” หรือชื่อเป็น
ภาษาไทยว่า “เล่าเรื่องกรุงสยาม” ซึ่งแปลโดย สันต์ ท. โกมลบุตร ในหนังสือเล่มดังกล่าวนี้ ได้มีการ
กล่าวถึงเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสี ตระกูล “ซอ” อยู่ในตอนที่ ๑๒ ว่าด้วยศิลปกรรมและ
อุตสาหกรรม ปรากฏข้อความในหัวข้อ “การดนตรี” ความว่า
ณณฐ วิโย
